Αν υπάρχει ίσως ένας χώρος για παιδιά με αυτισμό, που μπορεί να έχει κάποια τυποποίηση στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, είναι οι αίθουσες αισθητηριακής ολοκλήρωσης – sensory rooms. Κρίνεται σημαντική η δημιουργία μιας τέτοιας αίθουσας σε κάθε θεραπευτικό χώρο, αλλά μπορεί κανείς να πάρει κάποια στοιχεία και σε ιδιωτικούς χώρους.
Είτε αφορά εκπαιδευτικούς, οικιστικούς ή επαγγελματικούς χώρους, υπάρχουν συγκεκριμένες αρχές του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για παιδιά με αυτισμό. Ας δούμε συνοπτικά τις βασικές:
Πώς ο ορθός σχεδιασμός ενός πολύ-αισθητηριακού περιβάλλοντος, συντελεί σε μια ευχάριστη και ασφαλή καθημερινότητα στα παιδιά στο αυτιστικό φάσμα: το παράδειγμα του ‘COVE’, Kijeong Jeon
Το Community Opportunity for Vocational Experience, COVE, είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που παρέχει υπηρεσίες σε άτομα με αυτισμό και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, στο Paradise της Καλιφόρνια. Το 2008, ο διευθυντής του COVE Bob Irvine αναζήτησε τον Kijeong Jeon για να αναλάβει τον εσωτερικό σχεδιασμό, μιας νέας εγκατάστασης. Σήμερα, το COVE είναι γνωστό για το πολυαισθητηριακό περιβάλλον του, με μεγάλη επιτυχία στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων που το χρησιμοποιούν.
Οι χώροι για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα είναι καλύτεροι χώροι για όλους
Λίγα λόγια για τη χρησιμότητα της σχεδιαστικής παιδοκεντρικής προσέγγισης μέσω ενός αυτιστικού φακού
Ονομάζεται διαταραχή φάσματος λόγω του εύρους των συμπτωμάτων και της σοβαρότητας μεταξύ των παιδιών. Ορισμένα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού δυσκολεύονται να επεξεργαστούν και να ενσωματώσουν αισθητηριακές πληροφορίες και ως εκ τούτου μπορεί να αντιδράσουν διαφορετικά από το αναμενόμενο στις πληροφορίες από το περιβάλλον.
Ίσως αναρωτιέστε πώς ο αυτισμός θα μπορούσε να βελτιώσει όλους τους χώρους που ζούνε παιδιά, αλλά και πώς θα μπορούσε να μας δώσει σύγχρονη αρχιτεκτονική και η απάντηση έγκειται στη χρήση της παρακολούθησης των ματιών. Όπως αναφέρεται σε μια μελέτη στο Common Edge, διαπίστωσαν ότι τα άτομα με αυτισμό ανταποκρίνονται σε οπτικά ερεθίσματα εντελώς διαφορετικά από τα τυπικά άτομα. Ένα τυπικό άτομο εστιάζει στα μάτια, το στόμα και τη μύτη ενός προσώπου, ενώ αντίθετα τα άτομα με αυτισμό αγνοούν το κεντρικό πρόσωπο και αντίθετα επικεντρώνονται σε εξωτερικά χαρακτηριστικά. Επειδή ένα άτομο με αυτισμό έχει εγκεφαλικές συνδέσεις σε υπερβολική κίνηση (υπερπλαστικότητα), αποφεύγει λεπτομέρειες.
Γι’ αυτό οι αρχιτέκτονες που έχουν αυτισμό, όπως ο Le Corbusier, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του τη δεκαετία του 1930, προσελκύθηκαν από την απλότητα. Επομένως, ορισμένοι πιστώνουν τον Le Corbusier και κατά συνέπεια τον αυτισμό για το απλοϊκό κίνημα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.
Εάν προσεγγίσουμε τον σχεδιασμό μέσω ενός αυτιστικού φακού, δεν τονίζουμε την τυποποίηση των συγκεκριμένων χώρων, κάτι που είναι πολύ γενικευμένο άρα και σχεδόν άχρηστο σαν προσέγγιση στο αυτιστικό φάσμα, αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε διαχρονικούς, ευχάριστους και λειτουργικούς χώρους για όλους. Ο σχεδιασμός για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα δεν ωφελεί μόνο εκείνους που έχουν αυτισμό. Οι απλοί λειτουργικοί χώροι με ευελιξία, η σωστή ακουστική, ο κατάλληλος φωτισμός, η ξεκάθαρη χωρική διαμόρφωση των δραστηριοτήτων, τα κατάλληλα υλικά, οι σωστοί χρωματικοί συνδυασμοί, η σύνδεση με τη φύση κ.ά., είναι απαραίτητα στον ποιοτικό σχεδιασμό, στον παιδοκεντρικό σχεδιασμό. Κατανοώντας όλη την ανθρώπινη εμπειρία μέσω της έρευνας, μπορούμε να δημιουργήσουμε καλύτερους χώρους και να εξυπηρετήσουμε όλους όσους κατοικούν σε αυτούς.
Σε επόμενο άρθρο θα μιλήσουμε για τις βασικές αρχές παιδοκεντρικού σχεδιασμού για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα.
Μαρίλη Βουλτσάκη, Αρχιτέκτων Μηχ/κος Α.Π.Θ., με εξειδίκευση στην Παιδοψυχολογία Ε.Κ.Π.Α. /
photo credit: Medical University of South Carolina (MUSC), Perkins+Will & McMillan Pazdan Smith Architecture
ΠΑΙΔΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΑΥΤΙΣΤΙΚΟ ΦΑΣΜΑ 23 βασικές αρχές παιδοκεντρικού σχεδιασμού παιδικών χώρων, για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα & όχι μόνο
Στο παρόν άρθρο θα κάνουμε μια περιγραφή των οδηγιών παιδοκεντρικού σχεδιασμού που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον σχεδιασμό χώρων για παιδιά που ανήκουν στο αυτιστικό φάσμα. Αυτό που αξίζει να επισημανθεί, είναι ότι μετά από αρκετά χρόνια έρευνας και μελέτης, είναι κοινή διαπίστωση ότι πολλές από τις σχεδιαστικές αρχές που περιλαμβάνονται είναι επωφελείς για όλους τους παιδικούς χώρους και όχι μόνο για χώρους για παιδιά που ανήκουν στο αυτιστικό φάσμα.
Ακολουθούν 23 βασικές σχεδιαστικές αρχές για παιδικούς χώρους με παιδιά στο αυτιστικό φάσμα:
Το να καθιερώσουμε την ένταξη παιδοκεντρικού σχεδιασμού σε χώρους για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα ως προτεραιότητα στον σχεδιασμό, είναι ένα απαραίτητο βήμα που θα μπορούσε να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των παιδιών και ενδεχομένως να μας ωθήσει σε μια νέα εποχή αρχιτεκτονικής.
Μαρίλη Βουλτσάκη, Αρχιτέκτων Μηχ/κος Α.Π.Θ., με εξειδίκευση στην Παιδοψυχολογία Ε.Κ.Π.Α. /
Πηγές: Teresa Whitehurst (2006), Donna Williams (1996), Andrew Lester / Aitken Turnbull Architects, Magda Mostafa (2008)
Σχέδιο για το σχολείο Advance για την ανάπτυξη δεξιοτήτων παιδιών με ειδικές ανάγκες στο Qattameya, Κάιρο, το πρώτο κτίριο παγκοσμίως που σχεδιάστηκε με τη χρήση της θεωρίας αισθητηριακού σχεδιασμού και του επακόλουθου δείκτη σχεδίασης Autism ASPECTSS. Η εικόνα προσφέρθηκε από Progressive Architects, Κάιρο.
Η Δρ. Magda Mostafa είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ/κών του Αμερικανικού Πανεπιστημίου στο Κάιρο και υπηρετεί ως Αντιπρόεδρος της Αφρικής στην Επιτροπή Εκπαίδευσης και Επικύρωσης της Διεθνούς Ένωσης Εκπαιδευτών της UNESCO. Έλαβε το διδακτορικό της από το Πανεπιστήμιο του Καΐρου, όπου εξειδικεύτηκε στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό για παιδιά με ειδικές ανάγκες και αισθητηριακές δυσλειτουργίες, με έμφαση στον αυτισμό. Αυτή τη στιγμή εργάζεται ως σύμβουλος σχεδιασμού χώρων για παιδιά με ειδικές ανάγκες, για δημόσια και ιδιωτικά έργα στην Αίγυπτο και την Ευρώπη, ως συνεργάτης στην αρχιτεκτονική εταιρεία Progressive Architects με έδρα το Κάιρο.
Το 2002, όταν ήταν διδακτορική φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, της δόθηκε ένα συναρπαστικό έργο: να σχεδιάσει το πρώτο εκπαιδευτικό κέντρο της Αιγύπτου για τον αυτισμό. Η νεαρή αρχιτέκτονας αναγκάστηκε να ερευνήσει τον σχεδιασμό του αυτισμού, βέβαιη ότι σύντομα θα βρει κατευθυντήριες γραμμές για να την καθοδηγήσει στη διαδικασία σχεδιασμού. Αλλά, όπως είπε η Magda Mostafa, “Είχα ένα απότομο ξύπνημα· δεν υπήρχε σχεδόν τίποτα.”
Άρχισε λοιπόν να προετοιμάζει μελέτες για να συγκεντρώσει τα αποδεικτικά στοιχεία που θα χρειαζόταν για να βρει τις δικές της οδηγίες. Και έτσι ξεκίνησε με μια μελέτη που ολοκλήρωσε το 2008, που ήταν “μεταξύ των πρώτων μελετών σχεδιασμού χώρων για το αυτιστικό φάσμα, όπου έχουν ομάδα ελέγχου και μετρήσεων με ποσοτικούς παράγοντες με συστηματικό τρόπο”.
Και έτσι, από μια εντελώς αβέβαιη αρχή, πλέον η Magda Mostafa έχει γίνει μία από τους κορυφαίους ερευνητές στον κόσμο στον σχεδιασμό χώρων για το αυτιστικό φάσμα. Η τελευταία της δουλειά, που συνοψίζεται στο “Μια Αρχιτεκτονική για τον Αυτισμό”, στο άρθρο του IJAR που κατεβάστηκε περισσότερο τα προηγούμενα έτη, περιγράφει το τελευταίο επίτευγμα της Mostafa: το Autism ASPECTSS™ Index, το οποίο είναι ένα πλαίσιο για τον οδηγό σχεδιασμού καθώς και ένα εργαλείο αξιολόγησης στη σχέση ‘αυτισμός–καταλληλότητα δομημένου περιβάλλοντος’.
Σε επόμενα άρθρα θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις βασικές αρχές σχεδιασμού Autism ASPECTSS™ Index της Magda Mostafa, αλλά και μια εποικοδομητική συνέντευξή της στο περιοδικό Archdaily.
Πηγή άρθρου: Mostafa, Magda. “An Architecture for Autism: Concepts of Design Intervention for the Autistic User.” International Journal of Architectural Research. Volume 2 Issue 1. 189–204. March 2008.
Κατανοώντας πώς τα άτομα με αυτισμό βλέπουν τον περιβάλλον χώρο τους, μπορούμε να βελτιώσουμε αισθητά τη ζωή των παιδιών στο αυτιστικό φάσμα. Οι χώροι που έχουν ‘ροή’, είναι ευκολότεροι για τον αυτιστικό νου στην επεξεργασία. Η χρήση της διαδοχικής κυκλοφορίας, η αποθήκευση για τα μη απαραίτητα αντικείμενα, η υποδιαίρεση χώρων, μπορούν να βοηθήσουν άτομα με αυτισμό να εστιάσουν καλύτερα.
Αναλυτικά, μερικές χρήσιμες παρατηρήσεις όσον αφορά στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό με τη χωρική διαμόρφωση χώρων για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα, βλέπουμε συγκεντρωμένες παρακάτω:
Πηγές άρθρου: https://www.archdaily.com/179359/designing-for-autism-spatial-considerations, http://www.kijeongjeon.com/sankansha.html,
ΦΩΤΙΣΜΟΣ & ΑΥΤΙΣΤΙΚΟ ΦΑΣΜΑ
Ποιος φωτισμός είναι κατάλληλος για τις αισθητηριακές ευαισθησίες των παιδιών στο αυτιστικό φάσμα; photo credit: Medical University of South Carolina (MUSC), Perkins+Will & McMillan Pazdan Smith Architecture
Το φως απευθύνεται με τρόπο άμεσο και πολυσύνθετο στην αντίληψη του χώρου, ορίζει & μεταμορφώνει έναν χώρο, επιδρά άμεσα στα ανθρώπινα συναισθήματα, αποκαλύπτοντας αλλά και δημιουργώντας παράλληλα τον κόσμο γύρω μας.
Κάθε παιδί, μέσα από τις αισθήσεις του, με κορυφαία την όραση (αποτελεί τη σημαντικότερη ανθρώπινη αίσθηση αφού σχεδόν το 90% των πληροφοριών που φτάνουν στον εγκέφαλό του είναι οπτικές), γνωρίζει τον κόσμο που το περιβάλλει. Μαθαίνει να κινείται, να επικοινωνεί, να δραστηριοποιείται & να αναπτύσσει δεξιότητες.
Στο φάσμα του αυτισμού, ορισμένα παιδιά δυσκολεύονται να επεξεργαστούν και να ενσωματώσουν τις αισθητηριακές πληροφορίες και ως εκ τούτου μπορεί να αντιδράσουν διαφορετικά από το αναμενόμενο στις πληροφορίες από το περιβάλλον. Η δυσκολία της αισθητηριακής επεξεργασίας είναι μια ανάλυση της νευρολογικής διαδικασίας που οργανώνει την αίσθηση/πληροφορίες. Μερικά παιδιά ενδέχεται να αντιδράσουν υπερβολικά σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα όπως το ηλιακό φως ή τον έντονο φωτισμό, ενώ άλλα μπορεί να μην παρατηρήσουν ή να ανταποκριθούν σε αυτό το ερέθισμα.
ΧΡΩΜΑΤΑ & ΑΥΤΙΣΤΙΚΟ ΦΑΣΜΑ
Ποια χρώματα είναι κατάλληλα για τις αισθητηριακές ευαισθησίες των παιδιών στο αυτιστικό φάσμα
Είναι γνωστό πως το χρώμα, όπως και το φως, επηρεάζει τη διάθεση, τη συμπεριφορά και τη γνωστική συμπεριφορά του ανθρώπου. Απλώς σκεφτείτε, εάν επρόκειτο να καθίσετε σε ένα σκούρο μπλε δωμάτιο για μια ώρα, σε σύγκριση με ένα ανοιχτό απαλό κίτρινο δωμάτιο, θα νιώθετε τη διαφορά;
Επειδή μιλάμε για παιδικούς χώρους για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα, εδώ έχουμε πολύ μεγαλύτερη εξειδίκευση και ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση των χρωμάτων, δηλαδή στην επιλογή των αποχρώσεων σε κάθε χρώμα, στην έκταση της επιφάνειας του χρώματος, αλλά και στην επιλογή ποιων επιφανειών πρόκειται να χρωματίσουμε. Η επιλογή χρωμάτων χωρίς καμία εξειδικευμένη γνώση της χρωματολογίας και παράλληλα του φάσματος του αυτισμού έχει αρνητικά αποτελέσματα όσον αφορά την αλληλεπίδραση του χώρου με το αυτιστικό παιδί — καμία θεραπευτική επίδραση.
Οι περισσότεροι αρχιτέκτονες που έχουν εξειδικευμένη γνώση για το συγκεκριμένο θέμα χρησιμοποιούν μικρές περιοχές φωτεινού χρώματος και κυρίως απαλές αποχρώσεις γήινων χρωμάτων, καθώς επίσης προτείνουν χαλαρωτικά, ‘σιωπηλά’ και ματ χρώματα αντί για φωτεινά και υπερβολικά διεγερτικά (συμπεριλαμβανομένου του φωτεινού λευκού).
Sensory Rooms
Χώροι που βοηθούν στην αισθητηριακή ολοκλήρωση των παιδιών, με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες
Το δωμάτιο αισθητηριακής ολοκλήρωσης (sensory room), είναι ένα ειδικό δωμάτιο που σχεδιάζεται για να αναπτύξει/καλλιεργήσει τις αισθήσεις ενός ατόμου με ειδικές ανάγκες, συνήθως μέσω ειδικού φωτισμού, μουσικής και αντικειμένων. Χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς, για παιδιά με περιορισμένες δεξιότητες επικοινωνίας. (Wikipedia). Αποτελεί ένα απαραίτητο χώρο είτε ιδιωτικής χρήσης (σπίτι) ή δημόσιας (σχολεία, θεραπευτικά κέντρα κ.α.), με θεραπευτική επίδραση, για άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι προσαρμόζεται στο προσωπικό προφίλ του παιδιού.
Πρόκειται για ένα ασφαλή χώρο που στοχεύει να βοηθήσει στην αισθητηριακή ολοκλήρωσης των χρηστών, τους επιτρέπει να μάθουν να ρυθμίζουν τις αντιδράσεις του εγκεφάλου τους σε εξωτερικά ερεθίσματα αναπτύσσοντας τεχνικές αντιμετώπισης. Αναλόγως, διεγείρουν ή ηρεμούν τις αισθήσεις – όραση, αφή και ακοή – και παρέχουν χώρο για άτομα με διαταραχή κοινωνικής ένταξης, αυτισμό και άλλες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες να εξερευνήσουν και να αναπτύξουν τις αισθητηριακές τους δεξιότητες. Είναι ένα μέρος για χαλάρωση, αποσυμπίεση & ανακούφιση της έντασης.
Ειδικά στα σχολεία, τα τελευταία χρόνια τα Sensory Rooms, είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή ενός ασφαλούς και αποδοτικού μαθησιακού περιβάλλοντος, για όσους έχουν αναπτυξιακές διαταραχές. Πολλά παιδιά αγωνίζονται να εστιάσουν την προσοχή τους και έχουν αισθητηριακές ή συναισθηματικές δυσκολίες που τους εμποδίζουν να ασχοληθούν πλήρως με την καθημερινή ζωή. Δηλαδή, πράγματα που αγγίζουμε, βλέπουμε, μυρίζουμε, δοκιμάζουμε και ακούμε, καθώς και της κίνησης, γύρω μας, είναι η διαδικασία που ονομάζεται αισθητηριακή ολοκλήρωση.
Για πολλούς, αυτό είναι δεύτερη φύση, αλλά για τα παιδιά με αναπτυξιακή διαταραχή, όπως ο αυτισμός, η διαδικασία μπορεί να είναι αιτία άγχους, φόβου και δυσφορίας. Για μερικούς, ο εγκέφαλος μπορεί να αντιδράσει υπερβολικά σε αισθητήρια ερεθίσματα και σε άλλους, μπορεί να μην αντιδρά αρκετά. Αυτή η αδυναμία ρύθμισης των αντιδράσεων στα ερεθίσματα είναι γνωστή ως διαταραχή της αισθητηριακής επεξεργασίας (SPD). Μπορεί να οδηγήσει σε εκρήξεις συμπεριφοράς, όπως επαναλαμβανόμενες κινήσεις, έντονη κινητικότητα, χτύπημα των χεριών, συναισθηματική αναστάτωση, σε μερικές περιπτώσεις καταστροφή αντικειμένων ή του περιβάλλοντος χώρου, ακόμα και με το ίδιο του το σώμα, γνωστές ως stimming ή self-stimulation.
Τα sensory rooms, στοχεύουν και στις οκτώ αισθήσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με την όραση, την ακοή, τη μυρωδιά, τη γεύση και την αφή – αλλά υπάρχει επίσης και οι εξης 3 που στα παιδιά αυτά, υπολειτουργούν:
Ανάλογα λοιπόν με το αισθητηριακό προφίλ του παιδιού, ο ειδικός εξοπλισμός & οι εξειδικευμένες δραστηριότητες βοηθούν τους χρήστες αυτών των συγκεκριμένων χώρων, στην βελτίωση των αισθήσεων. Έχει αποδειχθεί ότι, το παιχνίδι με ερεθίσματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης, έχει πολλαπλά οφέλη για τα άτομα με αυτισμό & άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, όπως την ανάπτυξη γνωστικών & κινητικών δεξιοτήτων, τη βελτιωμένη εστίαση & συγκέντρωση, την ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων και φυσικά την ηρεμία στη διάθεση τους
