‘…Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν έχουν καμία ανάγκη από εμάς. Εμείς έχουμε τρομερή ανάγκη από αυτά. Πλησιάστε τα και θα το δείτε από μόνοι σας ή μάλλον, θα το νιώσετε από μόνοι σας. Διδάσκουν γνώση. Την αυθεντική. Αυτή της ζωής. Αυτή….’

Συντροφιά με την σοφία & την αλήθεια που έχουν τα λόγια, από ένα υπέροχο άρθρο με τίτλο ‘Τα παιδιά με ειδικές, ξεχωριστές δυνάμεις διδάσκουν γνώση. Αυτή της ζωής!’ (μπορείτε να διαβάστε όλο το άρθρο της Μαρία Πασχούλα  https://www.awakengr.com/ta-paidia-me-eidikes-xechoristes-dynameis-didaskoyn-gnosi-ayti-tis-zois/), σας  παρουσιάζουμε ένα ακόμα έργο του αρχιτεκτονικού γραφείου BabyEcoDesign, ένα θεραπευτικού κέντρο για αυτά τα υπέροχα πλάσματα.

Έχουμε μιλήσει και άλλες φορές για τον θεραπευτικό ρόλο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού σε έναν χώρο. Εδώ  έχουμε ένα χώρο με πολλαπλές λειτουργείες για παιδιά & εφήβους με ξεχωριστές ανάγκες. Η σωστή διαρρύθμιση των χώρων με τις κατάλληλες χρωματικές επιλογές, την κατάλληλη μελέτη φωτισμού, την χρήση οικολογικών υλικών στα δάπεδα & στα αξεσουάρ και η ευέλικτη διάταξη των επίπλων, όλα στοχεύουν ώστε ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός να επιτελέσει καθοριστικό ρόλο στο θεραπευτικό έργο του κέντρου.

‘Τα νευροδιαφορετικά παιδιά διδάσκουν γνώση”

Τα νευροδιαφορετικά παιδιά διδάσκουν γνώση”, πάνω σε αυτήν τη φράση βασίστηκε όλη η σχεδιαστική προσέγγιση για την ολική μεταμόρφωση ενός χώρου από προηγουμένη χρήση συνεργείου αυτοκίνητων 250 τ.μ., σε ένα πρότυπο θεραπευτικό κέντρο για παιδιά

Πώς θα προχωρησουν τα παιδιά διαφόρων ηλικιών στο Φάσμα του Αυτισμού, στην Ενηλικίωση και ποιες διαδικασίες θα μπορούσαν να διευκολύνουν αυτή τη μεγάλη μετάβασή τους και να αναδείξουν τις δεξιότητές τους στο έπακρο;

Η απαντηση στην παραπανω ερωτηση που αποτελει το οραμα των ιδρυτων του SKKA – A Life Plan, Κεντικελένη Αννα & Κάγιας Σεργιος καθως και της διεπιστημονικης τους ομαδας, στηριχτηκε η σχεδιαστικη προσεγγιση της αναδιαμορφωσης των χωρων. Κυριος στοχος ηταν να δημιουργησουμε χωρους που να εξυπηρετουν εκπαιδευτικούς σκοπούς για την Αυτόνομη Διαβίωση ατομων στο Φασμα του Αυτισμου, αλλά και να αποτελεί ένα προτεινόμενο «μοντέλο» σπιτιού φιλικό προς αυτά.

Πώς ωφελούμαστε όλοι όταν σχεδιάζουμε για τη Νευροδιαφορετικότητα

Μέσα από την εμπειρία μας στον σχεδιασμό και τη δημιουργία χώρων με παιδοκεντρική προσέγγιση — τόσο δημόσιων όσο και ιδιωτικών — για παιδιά με νευροδιαφορετικότητα, έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εφαρμογή στοιχείων του αισθητηριακού σχεδιασμού (Sensory Design) σε όλους τους χώρους για παιδιά (και όχι μόνο) προσφέρει πολλαπλά οφέλη σε όλους τους χρήστες.

Ξεκινώντας από την παραδοχή ότι τα άτομα με διαφορές στην αισθητηριακή επεξεργασία τείνουν να επεξεργάζονται τα πάντα — ενώ ο νευροτυπικός εγκέφαλος φιλτράρει πληροφορίες που δεν είναι σχετικές — η απλοποίηση στον σχεδιασμό εσωτερικών χώρων προσφέρει μια εμπειρία που οδηγεί στην αρμονία των συναισθημάτων, ανεξαρτήτως νευροτυπίας.

Αν εξαιρέσουμε περιπτώσεις παιδιών στο αυτιστικό φάσμα, όπου απαιτούνται εξειδικευμένες σχεδιαστικές παρεμβάσεις (Autism Design, ως μέρος της Neurodiversity Architecture), οι παρακάτω αρχές μπορούν να ενταχθούν σε κάθε χώρο. Μέσα από αυτή την υπηρεσία, το αρχιτεκτονικό μας γραφείο αναβαθμίζει τον παιδοκεντρικό σχεδιασμό ενσωματώνοντας στοιχεία αισθητηριακού σχεδιασμού:

1. Καθαρά, αυστηρά σχήματα στην επιλογή υλικών Οι ξεκάθαρες γραμμές στους τοίχους, τα ειδικά δάπεδα (αντικραδασμικά, απαλά στην υφή, χωρίς πολλές σχηματικές λεπτομέρειες) βοηθούν τον εγκέφαλο να συγκεντρωθεί πιο εύκολα, χωρίς να αποσπάται από περιττή πληροφορία.
2. Απαλά χρώματα και μοτίβα (κατά περίπτωση) Η αισθητηριακή μείωση από ερεθίσματα — όπως χώροι χωρίς χρωματικά μοτίβα, χρώματα απαλών αποχρώσεων, χωρίς έντονες αντιθέσεις — είναι χρήσιμη για αυτιστικά άτομα. Αντίθετα, σε άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να απαιτείται αισθητηριακή διέγερση για εστίαση, όπως τρεις τοίχοι σε ουδέτερο γκρι και ένας με απαλή απόχρωση. Ο αισθητηριακός σχεδιασμός δεν σημαίνει μονότονος σχεδιασμός. Πρέπει να τροφοδοτούμε τις αισθήσεις ώστε να δημιουργούμε το κατάλληλο συναίσθημα για κάθε ζώνη του χώρου.
3. Ένταξη της φύσης Η ενσωμάτωση φυτών εσωτερικού χώρου, φυσικών υλικών και υφασμάτων που «αναπνέουν» (λινό, βαμβάκι) ενισχύει τη σύνδεση με τη φύση, με αναρίθμητες θετικές συνέπειες. Η απομάκρυνση από φυσικά στοιχεία προκαλεί στρεσογόνες καταστάσεις και δυσάρεστα συναισθήματα.
4. Όσφρηση – Φυσικός αερισμός Η πιο ισχυρή ανθρώπινη αίσθηση είναι η όσφρηση. Στον σχεδιασμό αυτό μεταφράζεται σε χώρους με δυνατότητα μόνιμου φυσικού αερισμού και αποφυγή συνθετικών αρωμάτων.
5. Όραση – Ελεγχόμενος φωτισμός Η κατάλληλη μελέτη φωτισμού περιλαμβάνει πολλές «στρώσεις»: ισορροπία φυσικού και τεχνητού φωτισμού, χρήση αισθητηριακού φωτισμού και δυνατότητα ελέγχου (π.χ. διακόπτες ρύθμισης φωτεινότητας) ανάλογα με τις ανάγκες της καθημερινής λειτουργίας.
6. Ελαχιστοποίηση του θορύβου Η μείωση εξωτερικού και εσωτερικού θορύβου είναι καθοριστική. Στον εξωτερικό χώρο: φύτευση κατάλληλων δέντρων. Στον εσωτερικό: ακουστικά πάνελ, ηχοαπορροφητικά υλικά, ειδικά δάπεδα, φωτιστικά με υφές, υφάσματα (σκίαστρα, κουρτίνες, έπιπλα). Ιδιαίτερη προσοχή σε πηγές θορύβου όπως air-condition, ηλεκτρικές συσκευές κ.ά.

Όταν σχεδιάζουμε χώρους με στοιχεία Neurodiversity Architecture, δημιουργούμε το «φόντο» ώστε να ωφελούνται όλοι οι χρήστες. Οι άνθρωποι με νευροδιαφορετικότητα μάς δίνουν την αφορμή να βελτιώσουμε τον χώρο που ζούμε — και τελικά την ποιότητα ζωής μας.

Ο θεραπευτικός ρόλος της αρχιτεκτονικής

Το παράδειγμα στο υλοποιημένο έργο του αρχιτεκτονικού γραφείου παιδοκεντρικού σχεδιασμού BabyEcoDesign στο Ολιστικό Θεραπευτικό Κέντρο “Ώθηση” της Χαράς Ζευκιλή, στην Πάτρα

Η ολική ανακαίνιση του χώρου σχεδιάστηκε και ολοκληρώθηκε βάσει της κοινής προσέγγισης — σχεδιαστικής και θεραπευτικής — με την ιδρύτρια του χώρου, Χαρά Ζευκιλή. Στο επίκεντρο κάθε απόφασης βρίσκεται το παιδί και η οικογένειά του, «ακούγοντας» και δείχνοντας σεβασμό στις ανάγκες τους.

Η παροχή σύγχρονων και εξατομικευμένων θεραπευτικών υπηρεσιών από την ομάδα του κέντρου, υπό την καθοδήγηση της Χαράς Ζευκιλή, σε βρέφη, νήπια, παιδιά, (προ)εφήβους — και κυρίως με προσέγγιση ολόκληρης της οικογένειας του θεραπευόμενου — εντάσσεται σε ένα ολιστικό πλαίσιο για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Σε συνδυασμό με την εφαρμογή της αρχής ότι ένας χώρος με συγκεκριμένη σχεδιαστική προσέγγιση μπορεί να συντελέσει στη θεραπευτική διαδικασία, οδηγεί στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου χώρου για θεραπεία των παιδιών και των οικογενειών τους.

Βασικοί παράμετροι της σχεδιαστικής προσέγγισης για την ενίσχυση του θεραπευτικού ρόλου της αρχιτεκτονικής:

• Ελαχιστοποίηση της αισθητηριακής υπερπληροφόρησης
• Δημιουργία ουδέτερου, μινιμαλιστικού φόντου στο δομημένο περιβάλλον, που παρέχει ευελιξία στην προσθήκη εξοπλισμού ανάλογα με τη θεραπεία
• Δημιουργία ζεστής, χαλαρωτικής ατμόσφαιρας μέσω κατάλληλων αποχρώσεων στη χρωματική μελέτη και αντίστοιχης μελέτης φωτισμού, με επιλογή φωτιστικού εξοπλισμού κατάλληλης θερμότητας, έντασης (με ροοστάτη) και πολλαπλών πηγών
• Δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος με μαλακά, αντικραδασμικά δάπεδα και απαλές επιφάνειες, ακόμη και στον θεραπευτικό εξοπλισμό, με κατασκευές κατά παραγγελία
• Εξειδικευμένη σήμανση των χώρων (με ειδικό σύστημα επικοινωνίας μέσω εικόνων)
• Τοποθέτηση κατάλληλων φυτών σε επιλεγμένες θέσεις, συχνά επιτοίχιες, ως απαραίτητο στοιχείο
• Ενσωμάτωση της τέχνης στον τελικό σχεδιασμό, ως μέσο παροχής ερεθισμάτων που ενισχύουν τη θεραπευτική διαδικασία

«Τα νευροδιαφορετικά παιδιά διδάσκουν γνώση» Πάνω σε αυτή τη φράση βασίστηκε όλη η σχεδιαστική προσέγγιση για την ολική μεταμόρφωση ενός χώρου με προηγούμενη χρήση συνεργείου αυτοκινήτων, σε ένα πρότυπο θεραπευτικό κέντρο για παιδιά.

Η σωστή διαρρύθμιση των χώρων, με τις κατάλληλες χρωματικές επιλογές, την αντίστοιχη μελέτη φωτισμού, τη χρήση οικολογικών υλικών στα δάπεδα και στα αξεσουάρ, καθώς και η ευέλικτη διάταξη των επίπλων, στοχεύουν ώστε ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός να επιτελέσει καθοριστικό ρόλο στο θεραπευτικό έργο του κέντρου.

Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός χώρων για παιδιά που χρειάζονται, σε κάποιο στάδιο της ζωής τους, θεραπεία δεν ωφελεί μόνο τα ίδια τα νευροδιαφορετικά παιδιά. Οι απλοί, λειτουργικοί χώροι με ευελιξία, η σωστή ακουστική, ο κατάλληλος φωτισμός, η ξεκάθαρη χωρική διαμόρφωση των δραστηριοτήτων, τα κατάλληλα υλικά, οι σωστοί χρωματικοί συνδυασμοί, η σύνδεση με τη φύση κ.ά., είναι απαραίτητα στοιχεία στον ποιοτικό σχεδιασμό ενός χώρου που θέλουμε να έχει θετική αλληλεπίδραση με τους χρήστες του.

Κατανοώντας πώς τα νευροδιαφορετικά άτομα αντιλαμβάνονται τον περιβάλλοντα χώρο, μπορούμε να βελτιώσουμε αισθητά τη ζωή τους και να συμβάλει ο χώρος στη θεραπευτική διαδικασία. Οι χώροι που έχουν «ροή» είναι ευκολότεροι στην επεξεργασία. Η χρήση διαδοχικής κυκλοφορίας, η αποθήκευση για τα μη απαραίτητα αντικείμενα, η υποδιαίρεση χώρων μπορούν να βοηθήσουν τα νευροδιαφορετικά άτομα να εστιάσουν καλύτερα και να επεξεργαστούν με μεγαλύτερη ευκολία τις πληροφορίες που δέχονται.

Όσον αφορά την αναγκαιότητα της δημιουργίας της πολυαισθητηριακής αίθουσας S.I. (Sensory Integration), το αρχιτεκτονικό γραφείο παιδοκεντρικού σχεδιασμού BabyEcoDesign προσέγγισε τον σχεδιασμό της βάσει της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας της. Η θεραπεία που πραγματοποιείται σε αυτή την αίθουσα προσφέρει διέγερση, χαλάρωση και ευχαρίστηση των αισθητηρίων οργάνων, καθώς και αισθητηριοκινητικές και κοινωνικές εμπειρίες, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην αισθητικοκινητική ανάπτυξη του παιδιού. Ορίζονται εξατομικευμένοι θεραπευτικοί στόχοι, ανάλογα με το πόρισμα της αξιολόγησης κάθε παιδιού, προσθέτοντας ή αφαιρώντας τον αντίστοιχο εξοπλισμό, ο οποίος δεν απαιτεί μόνιμη εγκατάσταση στον χώρο. Συνεπώς, το σημαντικότερο στοιχείο είναι το σταθερό «φόντο» του χώρου, ώστε να παρέχει την απαραίτητη ευελιξία στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο κατά τη διάρκεια της εξατομικευμένης θεραπείας.

Εάν προσεγγίσουμε τον σχεδιασμό μέσω του φακού της νευροδιαφορετικότητας, δεν τονίζουμε την τυποποίηση των συγκεκριμένων χώρων — κάτι που είναι πολύ γενικευμένο και, συνεπώς, σχεδόν άχρηστο ως προσέγγιση — αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε διαχρονικούς, λειτουργικούς και, γιατί όχι, θεραπευτικούς χώρους για όλους.

Αν υπάρχει ίσως ένας χώρος για παιδιά με αυτισμό, που μπορεί να έχει κάποια τυποποίηση στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, είναι οι αίθουσες αισθητηριακής ολοκλήρωσης – sensory rooms. Κρίνεται σημαντική η δημιουργία μιας τέτοιας αίθουσας σε κάθε θεραπευτικό χώρο, αλλά μπορεί κανείς να πάρει κάποια στοιχεία και σε ιδιωτικούς χώρους.

Είτε αφορά εκπαιδευτικούς, οικιστικούς ή επαγγελματικούς χώρους, υπάρχουν συγκεκριμένες αρχές του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για παιδιά με αυτισμό. Ας δούμε συνοπτικά τις βασικές:

1. Ελαχιστοποίηση της αισθητηριακής υπερπληροφόρησης
2. Δημιουργία σταθερών γωνιών με συγκεκριμένες λειτουργίες
3. Εξειδικευμένη σήμανση των χώρων (υπάρχει ειδικό σύστημα επικοινωνίας με εικόνες)
4. Δημιουργία ζεστής, χαλαρωτικής ατμόσφαιρας μέσω των χρωμάτων και του φωτισμού
5. Δημιουργία χώρων στο σωστό μέγεθος, αποφυγή μεγάλου ύψους και μεγάλων αιθουσών
6. Χρήση κατάλληλων υλικών/εξοπλισμού
7. Ιδιαίτερη σημασία στη δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος
8. Η τοποθέτηση κατάλληλων φυτών σε συγκεκριμένες θέσεις κρίνεται απαραίτητη

Πώς ο ορθός σχεδιασμός ενός πολύ-αισθητηριακού περιβάλλοντος, συντελεί σε μια ευχάριστη και ασφαλή καθημερινότητα στα παιδιά στο αυτιστικό φάσμα:  το παράδειγμα του ‘COVE’, Kijeong Jeon

Το Community Opportunity for Vocational Experience, COVE, είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που παρέχει υπηρεσίες σε άτομα με αυτισμό και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, στο Paradise της Καλιφόρνια. Το 2008, ο διευθυντής του COVE Bob Irvine αναζήτησε τον Kijeong Jeon για να αναλάβει τον εσωτερικό σχεδιασμό, μιας νέας εγκατάστασης. Σήμερα, το COVE είναι γνωστό για το πολυαισθητηριακό περιβάλλον του, με μεγάλη επιτυχία στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων που το χρησιμοποιούν.